انجام تشريفات ترخيص كالاهاي وارداتي و همچنين صدور كالا از كشور براساس قانون امور گمركي و آئين نامه اجرائي آن منوط به تنظيم اظهار نامه گمركي و تسليم آن به گمرك ميباشد. اظهار كننده موظف است اسناد لازم را از قبيل سياهه خريد، گواهي مبدأ، اسناد بانكي و ساير مجوزهاي مورد نياز كه مقررات و قوانين مربوطه تعيين نموده است به اظهارنامه منضم نمايد. كالايي كه براي ورود يا صدور آن اظهارنامه گمركي تسليم گمرك گرديده است، به لحاظ انطباق با مندرجات اظهارنامه و اسناد و مدارك و قوانين مربوطه مورد بررسي قرار ميگيرد. و چنانچه مغايرتي وجود نداشته باشد نسبت به صدور پروانه گمركي و ترخيص آن اقدام ميگردد.
براساس قانون مقررات صادرات و واردات كالاهاي صادراتي و وارداتي به سه گروه زير تقسيم گرديده است:
ترخیص کالا و یا ترخیص یک فرایند است که توسط صاحب کالا یا نماینده ی قانونی صاحب کالا( بند ب ماده 1 قانون امور گمرکی مصوب سال 1390 مجلس شورای اسلامی ) در گمرک جهت صادرات و یا واردات کالا صورت می گیرد و در طی آن کالا پس از انجام تشریفات گمرکی مربوط از اماکن گمرکی خارج می گردد. [۱] فرایند ترخیص کالا شامل آماده سازی و ثبت اسناد به صورت فیزیکی یا الکترونیک و محاسبه هزینه ها شامل مالیات، سود بازرگانی و حقوق گمرکی و دیگر تسهیلات ارائه شده به واردکنندگان و صادرکنندگان می باشد.
پس از رسیدن محمولات توسط حمل کننده کالا به گمرک ، کالا در انبار قرار می گیرد. با ارسال اسناد توسط فروشنده و دریافت اسناد توسط خریدار امکان دریافت قبض انبار و ترخیصیه کالا از شرکت حمل کننده توسط ترخیص کار به عنوان نماینده صاحب کالا ایجاد می شود. قبل از حضور در گمرک باید تشریفات قبل از اظهار صورت بگیرد و پس از ورود اطلاعات به سامانه گمرک از طریق درگاه اینترنتی ترخیص کار به همراه اسناد کامل و وکالت نامه قانونی در گمرک حاضر می شود و از این پس تشریفات گمرکی شکل می گیرد. نوع تشریفات گمرکی با توجه به اهداف واردات کالا و صادرات کالا و نوع رویه گمرکی متفاوت است.
با توجه به نوع هدف از واردات و صادرات هر کالایی رویه های متعدد گمرکی در جهت تسهیل امور و ترخیص کالا توسط هیئت وزیران تدوین شده و به وزارت امور اقتصاد و دارایی کشور و به طبع آن گمرک جمهوری اسلامی ایران ابلاغ گردیده است.
واردات کالایی که به صورت دائمی و به قصد مصرف وارد کشور شود.
برای کالاهای نمایشگاهی و یا کالا های پروژه ای که به مبدا بازگردانده می شوند.ورود موقت رویه گمرکی است که براساس آن کالاهای معینی می تواند تحت شرایطی به طور موقت به قلمرو گمرکی وارد شود.این کالاها باید ظرف مهلت معینی که گمرک ایران تعیین می نماید بدون اینکه تغییری در آن ایجاد شود ، خارج گردد.البته تغییرات ناشی از استهلاک ،از این حکم مستثنی است.
کالایی که پس از ورود به گمرک نتوانسته ترخیص شود بنابراین مرجوع می شود.
کالایی که از مبدائی در خارج از کشور به مقصدی در خارج از کشور می رود و صرفاً از خاک کشور ثالث عبور می کند.
کالا از گمرکی به گمرک دیگر در داخل کشور به قصد انجام تشریفات ورود قطعی ترخیص غیر قطعی می شود.
صادرات کشور به منظور مصرف در مقصد
صادرات موقت و برگشت کالا پس از دوره ای
استرداد ماخذ زمان ورود کالا در خصوص کالای وارداتی که باید صادر شود.
ترخیص کالا در ایران به مفهوم آماده سازی و ارائه اسناد و مدارکی از جمله مجوزات لازم جهت ترخیص کالا می باشد. مجوزات استاندارد، بهداشت، وزارت ارشاد و کانون پرورش فکری کودکان، سازمان انرژی اتمی، وزارت ارتباطات و مخابرات، مبارزه با مواد مخدر، قرنطینه مرزی و قرنطینه نباتی و هر مجوز الزامی دیگری و البته مجوز وزارت راه که به کلیه کالاهایی که با ناوگان غیر ایرانی به حمل و نقل بینالمللی خود مبادرت کرده اند تعلق می گیرد که خود شامل پرداخت هزینه 10% کرایه حمل کالا می باشد. ترخیص کالا همچنین شامل حمل و ارسال کالا به مقصد نهایی درون مرزی می باشد. بسیاری از ترخیص کار ان در حوزه هایی چون صنایع فلزی، شیمیایی و ماشین آلات و مواد اولیه به تخصص رسیده اند. ترخیص کاران معمولاً در گمرکات بنادر و فرودگاه ها و یا مناطق آزاد متمرکز و مستقر می شوند.
ارزش گمرکی کالای ورودی در همه موارد عبارت است از ارزش بهای خرید کالا در مبدا به اضافه هزینه بیمه و حمل و نقل سیف به اضافه سایر هزینه هایی که به آن کالا تا ورود به اولین دفتر گمرکی تعلق می گیرد.که از روی سیاهه خرید یا سایر اسناد تسلیمی صاحب کالا تعیین می شود.و براساس برابری نرخ ارز اعلام شده توسط بانک مرکزی در روز اظهار است.
عملیات صادرات به شرح زیر می باشد